Harf darbesi

1928’de ülkedeki okuma yazma oranının yüzde 7-8’lerde kaldığı, Osmanlıca harflerle okuma yazmayı öğrenmenin zor olduğu şeklinde dile getirilen günümüzdeki savunmaların pekâlâ tutarsız, mantıksız ve tarihi bilgilerimize ters olduğu söylenebilir. Acaba verilen okuryazarlık oranı hangi alfabeye göredir, Latin alfabesine göre mi yoksa Osmanlı alfabesine göre mi? Bu belirsiz ve eksiktir her şeyden önce. 1923 ila 1928 arasında yeni Cumhuriyetin okuma yazma adına halka hemen hiçbir şey sunmadığı anlamına gelmez mi bu savunmalar öte yandan? Bu doğrudan genç Cumhuriyete haksızlık değil midir? Reşat Nuri’nin önce bir tiyatro eseri olarak yazılıp 1922’de Vakit gazetesinde, Osmanlıca harflerle tefrika ettiği Çalıkuşu romanının kahramanı Feride ve hep onunla özdeşleştirdiğimiz idealist öğretmenlerimize haksızlık değil midir yapılan? Hem genç cumhuriyet bürokratik kadrolarını okuma yazma bilmezlerle mi doldurmuştur? Nereden baksanız “harf katliamı”na ilişkin bugün yapılan savunmalar hep “tutarsız” kalmaya mahkûmdur; sadece mazeret üretmekle çözümlenemeyecek sorunları es geçerler.

 

Derrida’nın sözünü ettiğim mektubunu her okuyuşumda hissettiğim kekre duyguların sebebini 19. Milli Eğitim Şurası’nda Osmanlıca’nın lise müfredatına ders olarak girmesi yönünde alınan tavsiye kararının doğurduğu tartışmalar esnasında fark ettim. Sözgelimi Derrida’nın önemli eserlerinden birini Türkçe’ye çevirmiş bir yazar, bu tartışmalar esnasında Osmanlıca’dan “tamamen başka bir dil” olarak bahsediyor, onun öğrenilmesindeki güçlükleri öne sürüyordu. Ne kadar haklıymış Derrida! Öyle ki soyundukları dilin sadece işaretlerinden, tezahürlerinden değil; o dil üzerindeki “efendilik”ten bile vazgeçmeye dünden hazırmış aydınlarımız. Osmanlıca mı? Yabancı dil! Peki Fuzuli, Baki, Nefi, Nedim, Necati Beg, Şeyh Galip hangi dilin şairi? Osmanlıca denen yabancı dilin mi şairleri bunlar? Fuzuli’nin Su Kasidesi’nden, Kağıthane kaşanelerini anlatan Nedim’in gazellerinden, Şeyh Galip’in ‘Hüsnü Aşk’ından vazgeçmeye bu kadar meyyal mi Türk aydını? Ya İstiklal Marşı? Ya Nutuk? Öyle ya, “harf katliamı” sonrası yasaklanan eserler arasında Nutuk baskıları da vardır değil mi?

 

*
‘Dilleri var bizim dile benzemez’

 

Henüz 15-16 yaşlarında tıfıl bir lise öğrencisiyken zor bela, lügatlere başvurmadan, sadece bahsedilen konudan ve bağlamdan yola çıkarak anlamaya gayret ettiğim, belki bu sebeple, teshir edici üslubunu hep yadırgadığım Cemil Meriç’in Kültürden İrfana’sı bu anlamda Latin harfleriyle yazılmış, ama ruhen Osmanlıca metinler değil miydi?

 

Mümtaz Derrida mütercimlerimizin yazı sistemleri (alfabe) ile dili birbirinden ayırt edememelerinin sebebi de Osmanlıca olabilir mi? Türk düşüncesinin son iki yüzyılındaki can alıcı tartışmaların birçoğunu içinde barındıran Osmanlıca harflerle basılmış eserleri çevrimyazı ve sadeleştirme yoluyla okumak zorunda kalışımıza ne demeli? Aydınlarımıza musallat olmuş ihtirasın kendini sadece dipnot diktatörlükleriyle gerçekleştiriyor olması değil mi bunun sebebi? Sahi, 19. yüzyıldaki sıradan bir Osmanlı aydını en az 3 dil birden (Arapça, Farsça ve de Fransızca!) bilerek aydın olabilirken, şimdiki aydınlarımızın sadece 300 kelimelik gündelik Türkçe’yi konuşup yazabilmeleri Türk düşüncesindeki dekadansın bir örneği sayılamaz mı?

 

Modernliğin bir icadı sayılagelen “tarih bilinci”nin bir yerde yazı ile kültürel hafıza arasındaki sıkı ilişkiden neşet ettiğini söylemek bile mümkün. 1928’de katledilerek karanlığa sürgün edilmiş harfleri tekrar hayatımıza davet etmemize gösterilen tepkiler merhum Cemil Meriç’in deyişini haklı çıkarmıyor mu? “Bütün Kur’an’ları yaksak, bütün camileri yıksak, Avrupalı’nın gözünde Osmanlı’yız. Osmanlı, yani İslâm. Karanlık, tehlikeli bir düşman. Olimpos Dağı’nın çocukları, Hira Dağı’nın evlatlarını hep bu gözle gördüler...” Meriç, Avrupalı’nın gözünden bahsediyor. Peki ya içimizdeki sözde Avrupalılar’a ne demeli, onların gözünün Avrupa’ya bakmaktan kamaşmış olduğu, başkaca bir şey, ait oldukları halka dair herhangi bir şey görmeye tahammüllü olmadıklarını mı söylemeli? Tarih bilinci anlamında Türk aydınlarının ‘taklitçi’, ‘dipnotçu’ pozisyonun ötesine geçememeleri, hemen hemen Cumhuriyet tarihi boyunca aynı meseleleri “et-tekraru ve’l ahsen” fehvasınca aynı biçimde, aynı düzeyde (kesinlikle fikri bir düzey değildir bu!) tartışmak zorunda kalışımız, tartışma konularında herhangi bir aşama kaydedemeyişimiz nasıl yorumlanmalı?

 

“Dilleri var bizim dile benzemez” diyor Karacaoğlan. Türk aydınlarıyla Türk halkı arasındaki meselenin özü esası Karacaoğlan’ın bu deyişinde yatıyor. Eski yazı bulunan hemen bütün kağıtları hürmeten yukarda tutan ‘sıradan’ halk ile onların yazıldığı alfabeyi “karanlık çağların”, “Ortaçağ karanlığı”nın temsilcisi olarak gören bir güruh olarak Türk aydınları... Halk eski ya da yeni, hangi alfabeyle yazılmış olursa olsun hep kendi diline yakın bir dili konuşanların yanında saf tutuyorsa bundan... Birçok bakımdan Türk halkının etkin tarihselliğinin, Türk aydınlarının tarihsizliğine galebe çalması bundan... Anlayamadığı, çözemediği her şeyi ‘karanlık’ olarak adlandıranların kendi müdrikelerinin yetersizliğini mevzularına aksettirmeleri sebebiyle zan altında bulunmalarının sebebi bu. Dile efendilik taslayanların ebkem halleri şaşkınlık uyandırmıyor artık. 

 

[email protected]