Kapitalist mantığın mahrem ilişkileri

Harcama ve tüketimin kapitalist mantığının mahrem ilişkilerden doğarak onları nasıl dönüştürdüğünü ele alan Sombart, modern dünyaya dair sıra dışı bir analiz de sunuyor.

Elde etme güdüsünün, kazanç tutkusunun ve kuru kâr hissinin hiçbir şekilde kapitalizmle aynı şey olmadığını savunan Max Weber’in kapitalizmin ruhunun Protestan etiğinden doğduğunu, en azından teknik tabiriyle ikisi arasında “seçmeli bir yakınlaşma” olduğunu ileri süren Kapitalizmin Ruhu ve Protestan Etiği kitabını sadece Marksistler değil Felix Rachfol, Werner Sombart ve Lujo Brentano gibi iktisat tarihçileri de eleştirmiştir. 

Belki de 20. Yüzyılın en tutkulu iktisat tarihçilerindendir. Sombart erken kapitalizm çağında dinin etkisini belirlerken temel olarak Katolikler, Protestanlar ve özellikle de Yahudiler üzerinde durur. Kapitalizm Sombart’a göre Kilisenin insan zihninde bütün faaliyetlerinde egemen olduğu ve dolayısıyla sosyal ve iktisadî faaliyetlerin onun düzenlemelerine tabi olduğu bir çağda ortaya çıkmıştır. Onsekizinci yüzyılın sanayici tüccarları da en az on dördüncü yüzyıldakiler kadar dindar idiler. Dinleri iş hayatlarını dölledi. Katolik kilisesi günah çıkarma ile doğrudan doğruya iş adamlarını yönlendirebiliyorlardı. Protestanlık açısından da durum benzerdir. Calvin’in öğretisi önemli bir tesir kaynağıdır. Protestanlığın tesiri öyle aşikârdı ki kapitalizmin zirveye ulaştığı yerlerde o da aynı durumda idi. Ancak Museviliğin Protestanlıktan önce olduğu dikkate alındığında Püritenliğin aslında Yahudilik olduğu görülmektedir. Zira Püriten öğretilerin Yahudi kaynaklarından çıkartılması için yeterli delil bulunmaktadır.

Lüks tüketim ve tatmin

Sombart, lüks kavramı etrafında gerçekleştirdiği analizinde, geç feodal dönemin aristokratlarının ve erken kapitalizm burjuvalarının tüketim eylemlerini konu etmiştir. Ona göre lüks olgusu temel ihtiyaçları aşacak biçimde gerçekleştirilen her türlü fazla harcamayı ifade etmektedir. Sombart lüks kavramını nicel ve nitel olmak üzere iki anlamda inceler. Sombart’a göre nicel anlamda lüks, malların ziyan edilmesiyle eş anlamlıdır. Nitel anlamda lüks ise; daha iyi malların kullanılması anlamına gelmektedir. Nitel lüks tanımı bizi incelmiş mal ile aynı anlama gelen lüks mal tanımına götürmektedir. İncelme mutlak anlamda ele alındığında kullanılan malların çoğu incelmiş mal sayılabilmektedir. Çünkü bu malların neredeyse tamamı insanın doğal gereksinimlerinden fazlasını tatmin eder. 

Harcama ve tüketimin kapitalist mantığının mahrem ilişkilerden doğarak onları nasıl dönüştürdüğüne ilişkin bakış açısıyla Sombart, modern dünyaya dair sıra dışı bir analizi de sunar. 

Aşk, Lüks, Kapitalizm, Werner Sombart, Çev. Necati Aça, Pharmakon, 2013