Beyin sağlığını koruyan kafası rahat yaşar

Her hafta pazar alışverişinizde neler alacağınızı bir liste yapmak yerine aklınızda tutuyorsunuz, evinize giderken farklı yollardan yürüyorsunuz, bol sebze-meyve, balık yiyorsunuz, sık sık bulmaca çözüyorsunuz. Bunları yaparak farkında olmadan beyninizi aktif bir şekilde kullandığınızı biliyor musunuz? Son zamanlarda beyin gelişimi, beyni etkili ve verimli kullanmak, alzheimerdan korunmak gibi pek çok konu sıkça tartışılmaya başlandı. Peki beynimizi en verimli şekilde kullanmak için neler yapmalı? Beynin var olan  kapasitesini genişletmek mümkün mü? Düzenli ve sağlıklı bir uyku neden çok önemli? Tüm merak edilenleri uzmanlara sorduk.

Sağlıklı beslenin çünkü obezite demansa neden oluyor

Prof. Dr. Yaşar Kütükçü (Anadolu Sağlık Merkezi Nöroloji Uzmanı)

-  Sağlıklı beslenme, olaylara ve konuşmalara dikkat yoğunlaştırma, konsantrasyon, fiziksel olarak aktif olma, sosyalleşme, yeterli ve etkin bir uykuya sahip olma, okuma ve öğrenmeye devam etme ve olaylara olumlu yaklaşma gibi davranışlar beyni daha verimli kullanmamızı sağlıyor.

-  Beyin gelişiminde dengeli beslenmenin de önemi var. Proteinden zengin ve omega 3 destekli bir diyeti benimsemelisiniz. Aşırı yağlı hazır gıdalar hem obeziteyi artırıyor hem de insulin direnci yaratarak erken dönemde demans gelişimine neden oluyor. Yağlı ve şeker yüklü bir beslenme beyne erkenden zarar verir.

-  AlzheImer hastalığı daha çok beslenme, kolesterol

yüksekliği, D vitamini eksikliği, hipertansiyon, diyabet gibi faktörlerle ilişkili görünmekte. Hastalığın ortaya çıkma olasılığını, kişinin kendini aktif tutup tutmaması ve vücut egzersizinin azlığı genetik riske göre daha fazla etkiliyor. Uyku da çok önemli. Yeterli ve etkin bir uyku uyunmadığında özellikle de obez kişilerde demans olasılığı artıyor. Omega 3’ün ise koruyucu olduğu uzun süredir biliniyor. Bu nedenle balık ve zeytinyağı ağırlıklı beslenin.

-  Fiziksel egzersiz, Alzheimer’ın önüne geçilmesinde en önemli etken. Hatta bir süre düzenli egzersizle beyindeki değişikliklerin bir miktar geri dönebildiği gösterilmiştir. Beslenme açısından kolesterol yüksekliği önemli bir risk iken Akdeniz tipi yeme tarzında alzheimerın daha az görüldüğü saptanmış.

-  Beynimizi aktif tutmak için vücudumuz gibi onu da çalıştırmalıyız. Demans sosyokültürel seviye yükseldikçe ve eğitim arttıkça daha az görülüyor! Beynimizi aktif tutmak için sürekli not almak yerine akılda tutmaya çalışmak iyi bir şey.

-  Akıllı telefon ya da bilgisayarlar doğru kullanıldığında kötü değil aksine sürekli iletişim ve öğrenme halinde olmak isteyen biri için fayda sağlayabilir. Devamlı tekdüze oyunlar oynamak için kullanıyorsanız beyninizi geliştiremezsiniz.

Ama yaşlı bir kişi bilgisayar kullanabiliyor ve arkadaşlarıyla aktif kalıyorsa, teknoloji bu anlamda çok faydalı.

Fiziksel egzersiz, Alzheimer’ın önüne geçilmesinde en önemli etken. Hatta bir süre düzenli egzersizle beyindeki değişikliklerin bir miktar geri dönebildiği gösterilmiştir. 

SPOR YAPANIN BEYNİ DAHA GEÇ YAŞLANIR

Prof. Dr. Murat Emre (Nöroloji Uzmanı, Türkiye Alzheimer Derneği Onursal Başkanı)

-  Beyni etkili bir şekilde kullanmanın tek bir kılavuzu yok. Ancak öncelikle insanların beyinlerini aktif tutabilmeleri için bazı egzersizleri yapmaları gerekir. Kitap okumak, yazmak, düşünmek, hoşlarına giden zihinsel oyunları oynamak, sosyalleşmek, insan içine karışmak beyne gerçekten iyi geliyor.

-  Beyni zinde tutmanın bir başka yolu da fiziksel olarak aktif kalmak. Fiziksel aktiviteler sadece vücuda değil beyne de iyi geliyor. Spor yaparak beynin yaşlanmasını geciktirmek mümkün.

-  Beyİn gelişimi için beslenme önemli. Tek bir gıda önermek mümkün değil ama Akdeniz tipi beslenmeye özel gösterilmeli. Bol sebze, meyve tüketilmeli, haftada iki kez et, balık yenmeli. Peynir ve yoğurt tüketmek de beyin için etkili. Bu tür beslenmeye mümkün olduğu kadar erken başlanmalı.

-  ZİHİNSEL ve fiziksel aktiviteleri alışkanlık haline getirmek için erken yaşta başlamak çok önemli. İnsanlar gençken iş yerlerinde beyinlerini aktif tutuyor, arkadaşlarıyla iletişim kurup sosyalleşiyor. Ancak emekli olup yaşlanınca toplumdan, sosyal ortamlardan izole olmaya başlıyorlar. Dolayısıyla sağlıklı bir beyin için her yaşta bu aktivitelerin yapılması gerekiyor.

-  Son yıllarda alzheimer en sık rastlanan hastalıklar arasında  Alzheimerın genlerle ilişkisi var ama bu, toplam hasta grubunun yüzde 10’luk kısmına denk geliyor. Sağlıklı yaşayarak, egzersiz yaparak başlangıç yaşını ilerletmek mümkün. Öte yandan genetik etki yoksa fiziksel aktiviteleri yapan ve iyi beslenenler kişilerde alzheimer olasılığı da düşüyor.

-  Çocukluk çağında sağlıklı bir beyin gelişimi için çocukları bol bol düşünmeye yönlendirmelisiniz. Eğitimin de etkisi çok önemli bu dönemde. Kitap okutmak, serbest düşünmeye yönlendirmek beyni geliştiriyor.

AKDENİZ TİPİ BESLENME ÖNEMLİ. BOL SEBZE VE MEYVE YENMELİ, Peynir ve yoğurt tüketmek beyin için etkili. Bu tür beslenmeye mümkün olduğu kadar erken başlanmalı.

Bulmaca yerine sudoku çözün 

Prof. Dr. Murat Aksu (Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı)

-  Beynin diğer birçok organdan farkı, kendini yenileme yetisinin çok sınırlı olması. Bu nedenle beyindeki tüm hücrelerin korunması, beyin fonksiyonunun sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi için önemli. Beynimize zarar verecek aktivitelerden korunmak onu daha uzun bir süre, daha verimli kullanmak için önemli. Örneğin alkol, uyuşturucu ve uyarıcı maddeleri kullanmamak, kolesterol, kan şekeri seviyesini normal sınırlarda tutmak gerekiyor.

-  Beynin herkes için farklı olan bir kapasitesi var. Bu kapasitenin dışına çıkmak mümkün değil. Çünkü beyin fonksiyonları çok standarttır. Kullanırsınız ya da kullanmazsınız, o size kalmış.

-  Günün her saatinde beynin farklı bölgeleri çalışır. Örneğin uykuda dahi beynin bazı bölgeleri çok aktiftir. Beynin çoğu fonksiyonu uyanıkken ve özellikle sabah saatlerinde daha aktif. Çevrenin algılanması bu saatlerde daha rahat olur. Gecenin ikinci yarısında, REM uykusu dediğimiz uykunun baskın olduğu dönemde belleğin, hafızanın oluşumu daha ön plandadır. Dolayısıyla kalıcı belleğin oluşması için mutlaka REM uykusuna ihtiyaç var.

-  ’Çocuğunuza şu yiyeceği verirseniz veya şu oyuncağı alırsanız bu çocuk erişkin olunca beyni daha sağlıklı olur’ diye net bir bilgi yok. Ancak bazı ağır metallerin, toksik maddelerin, alkolün beyin fonksiyonlarına olumsuz etkisinin olduğunu biliyoruz. Özellikle son yıllarda ağır metallerin beyin fonksiyonlarını olumsuz etkilediği ortaya çıktı. Bu nedenle de örneğin derin denizlerde yaşayan canlıların ve kabuklu deniz ürünlerinin tüketilmemesi öneriliyor.

-  Beynin verimli çalışması için o bölgedeki kan akımını desteklemek çok önemli. Damarlarda daralmaya yol açmayacak besinleri tüketmek beyin fonksiyonlarını iyi tutar. Bazı deneysel çalışmalara göre balık yağında bulunan E vitamini gibi maddelerin beynin fonksiyonunu artırdığı belirtiliyor. Kan akımını iyi tutmazsak küçük damarlarda tıkanmalar ve beyin fonksiyonlarında aksamalar olur. Kan şekerini, kötü kolesterolü düşük tutan, beyin kan akımını iyi seviyelere getiren diyet beyin için de iyidir.

-  Beyni sağlıklı kullanmak için önce belleğinize güvenin. Belleğin çalışması aslında beynin daha işlevsel kalmasını sağlar. Örneğin pazara ya da markete giderken almanız gerekenleri yazmak yerine aklınızda tutuyorsanız, evinize her gün farklı yollardan gidiyorsanız, birisi size telefon numarasını söylediğinde bunu simgesel hale getirip aklınızda tutuyorsanız iyi bir beyin egzersizi yapıyorsunuz demektir. Bunlar tüm beynin işlevini koruyan aktiviteler. Ama örneğin bulmaca çözmeyi çok önermiyorum. Çünkü bulmacalarda çok sabit bir dil kullanılıyor. Onun yerine sudoku gibi rakamsal bulmacalar çözmek daha önemli. Bunlar beyni güçlendirmez ama var olan beynin aktivitesini uzun süre sağlıklı tutar.

Pazara ya da markete giderken almanız gerekenleri yazmak yerine aklınızda tutuyorsanız, evinize her gün farklı yollardan gidiyorsanız, birisi size telefon numarasını söylediğinde bunu simgesel hale getirip hafızanıza kaydediyorsanız iyi bir beyin egzersizi yapıyorsunuz demektir.

TELEFON NUMARALARINI EZBERLEYİN

Prof. Dr. Ersin Tan (Nöroloji Uzmanı)

- Beynimizi kullanmanın en verimli yolu hayat tarzımızın ‘sağlıklı yaşam’ anlayışı içinde olmasıdır. Egzersiz, düzenli uyku, stresten uzak kalmak beynin dostu.

-  Beynin en büyük düşmanı bir rutine bağlı kalmak! Özellikle emeklilik hayatında başlayan günlük rutinler beyin sağlığımızı olumsuz etkiliyor. Her zaman kullanılan yürüyüş yollarını değiştirmek, televizyon seyretme saatlerini azaltmak ve sosyal ortamlarda bulunmak çok faydalı.

-  Yaşlandıkça nörolojik hastalıklar da artıyor. Buna alzheimer’ı örnek verebiliriz. 80 yaş üstü her beş kişiden ikisinde, 85 yaş üstünde ise her beş kişinin üçünde görülmekte. Korunmak için başarılı yaşlanma süreci dediğimiz, kişilerin her yaşta üretkenliğini devam ettirdikleri ve sağlıklarını koruyucu bir yaşam tarzına sahip çıkmaları gerekiyor.

-  Beyni genç ve sağlıklı tutmak için en iyi yollardan biri de egzersiz. Hareket, yürüyüş, koşu gibi dış alanlarda yapacağınız aktiviteler bol oksijene ihtiyaç duyan beyin hücrelerinin gıdasıdır. Düzenli uyku, sigara ve aşırı alkol tüketiminden uzak durmak, her gün 1.5-2 litre su içmek, bol bulmaca çözmek, Akdeniz diyeti uygulamak, yağlı besinlerden uzak durmak çok faydalı.

-  Teknolojinin avantajlarından faydalanmak da önemli ama akıllı telefonlarımızdaki rehbere bakmaksızın ailemizi arayamıyorsak bu olumsuz bir durum. Bilgisayar, akıllı telefon gibi cihazların esiri olmamalı, beyin tembelliğine yenik düşmemeliyiz.

Hareket, yürüyüş, koşu gibi dış alanlarda yapacağınız aktiviteler bol oksijene ihtiyaç duyan beyin hücrelerinin gıdasıdır. DÜZENLİ UYKU, SİGARA VE ALKOLDEN UZAK DURMAK, BOL SU İÇMEK DE BEYNE İYİ GELİYOR.