Osmanlı semalarında sırra kadem basan baloncu

4 Haziran 1783 tarihinde Montgolfier kardeşler, Paris yakınlarında dünya havacılık tarihine geçecek bir buluşa imza atmışlardı. Bu tarihten itibaren Batı’da sık sık görülen balon uçuşlarına Osmanlı Devleti de kayıtsız kalmamış, çok geçmeden birkaç deneme de İstanbul’da yapılmıştı.

Osmanlılar Batı icadı olan ve hayatlarında ilk kez gördükleri balonlar için önceleri “Çadır, kebir küre, hayme veya âlât-ı tayaran” gibi ifadeler kullanmışlardı. Balon tabiri 1844 yılından sonra yaygınlaştı. İstanbul’da ilk balon uçuşunun Sultan I. Abdülhamid devrinde, İranlı bir baloncu ile iki Türk Bostancıbaşının, Topkapı Sarayı’ndan havalanarak Bursa’ya inmeleri ile gerçekleştiği söylenir. Bu, belki de havacılık tarihimizin ilk balon uçuşudur. Bir de 1789 yılında Polonya elçimiz İbrahim Paşa’nın ünlü baloncu Blanchard gözetiminde Varşova’da yaptığı bir uçuş denemesi var. Napolyon’un Mısır’ı işgali sırasında Fransız baloncu Nicolas-Jacques Conté’un, Kahire’nin Özbekiye Mahallesi’nde keşif amaçlı uçuşlar yaptığı da bilinmekte. Sultan III. Selim devrinde ise Mühendishane-i Berri Hümayun halifelerinden Mühtedi Selim Efendi (İngiliz asıllı) insansız olarak üç balon uçuşu gerçekleştirmiş lakin bu denemeleri çok ses getirmemişti (1802). Uçuş denemeleri zaman zaman kazaların yaşanmasına da neden oluyordu. Polonya asıllı İtalyan baloncu Zambeccari’nin İtalya’dan yaptığı uçuş, Osmanlı hâkimiyetindeki Bosna topraklarında kazayla sonuçlanmış, gökten bir insanın düştüğünü gören halk bunu kıyamet alameti olarak kabul etmişti.

İtalyan baloncu Comaschi’nin 8 Temmuz 1844 yılında İstanbul’da yaptığı balonlu uçuş, halk ve ulema tarafından ilgiyle rşılanmıştı. Üç uçuş gerçekleştiren Comaschi’nin ilk denemesi Haydarpaşa Kasr’ı önündeki çayırlıkta yapılacaktı. İzleyiciler arasında Sultan Abdülmecid de vardı. Comaschi uçuş sırasında seyircilerin üzerine, Padişahı öven kasideler yazılı küçük kâğıt şemsiyeler attı ve gözden kayboldu, Yalova’da bir köye indi. İkinci uçuş Beyoğlu’nda Tophane-i Amire Hastanesi’nden Yeşilköy’e kadar oldu, izleyicilerden ücret bile alındı. Safra Köyü’ne iniş yapan balon, buradaki barutçubaşının adamlarınca kontrol altına alınabilmiş ve Comaschi’ye teslim edilmişti. Üçüncü ve son uçuş gösterisi ise Sultan II. Mahmut’un kızı Adile Sultan’ın 1845 yılındaki düğün şenliklerinde gerçekleşti. Poyraz nedeniyle balonu sürüklenen Comaschi, yaklaşık bir saat İstanbul semalarında göründükten sonra sırra kadem basmıştı. Alkollü olduğu söylenen bu talihsiz baloncunun Afrika’ya veya Hindistan’a kadar sürüklenmiş olabileceği dedikodusu yanında atmosferde yandığını söyleyenler de vardı. Ama Osmanlı bürokrasisi balon uçuşlarına desteğini sürdürdü lakin uçaklara gösterdiği ilgiyi balonlardan esirgemişti.